Wypalenie zawodowe to odpowiedź organizmu na długotrwały stres, którego źródłem jest praca. Chociaż odnosi się ono przede wszystkim do funkcjonowania w środowisku zawodowym, to ma ogromny wpływ na jakość całego życia.
Wypalenie może pojawić się na każdym etapie egzystencji. Badacze zajmujący się tym zagadnieniem nie dostrzegają związku np. między wiekiem pracownika a występowaniem zjawiska wypalenia zawodowego. Pojawia się ono coraz częściej i dotyka zarówno osoby młode, dopiero wchodzące na rynek pracy, jak i dojrzałych pracowników o ugruntowanych doświadczeniach i wypracowanej pozycji zawodowej.
Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) uznała w 2019 roku wypalenie zawodowe za chorobę. Co druga osoba dotknięta tym syndromem cierpi na problemy ze snem, co trzecia przestaje udzielać się społecznie, a co czwarta topi smutki w alkoholu.
Symptomy wypalenia zawodowego
Wypalenie zawodowe nie pojawia się nagle, jest to zazwyczaj proces, który trwa miesiącami a nawet latami.
Na wypalenie zawodowego wskazują 3 główne objawy:
- Wyczerpanie psychofizyczne objawiające się narastającym, długotrwałym i nieprzemijającym uczuciem zmęczenia oraz zniechęcenia. Jeżeli nie towarzyszy ono stanom chorobowym czy pochorobowym, to może być pierwszym symptomem wypalenia zawodowego. Często towarzyszą mu kłopoty ze snem – trudności z zasypianiem, przedwczesne budzenie się czy poczucie niewyspania pomimo odpowiedniej ilości snu. Stan ten nie mija nawet po długotrwałym wypoczynku (np. urlopie, zwolnieniu lekarskim).
- Cynizm – nadmierne dystansowanie się wobec problemów zawodowych, które do niedawna wyzwalały wysokie zaangażowanie. Towarzyszy temu deprecjonowanie sensu pracy własnej czy innych osób (współpracowników, podwładnych, klientów). Równocześnie pojawia się brak zadowolenia z osiąganych wyników, subiektywne odczucie braku sukcesu, niska i nieadekwatna samoocena.
- Odcinanie się od innych pracowników i niechęć do angażowania się w “życie” firmy. Często idzie to w parze z konfliktowością i trudnościami w komunikacji.
Konsekwencjami narastania tych objawów są:
- Silny niepokój przed powrotem do pracy po weekendzie a zwłaszcza po dłuższej przerwie (święta, urlop)
- Wahania nastrojów i negatywne emocje – łatwe denerwowanie się i irytowanie, kłótliwość
- Problemy zdrowotne – np. bóle głowy czy żołądka, które nie mają podłoża somatycznego
- Popadanie w uzależnienia – sięganie po alkohol, leki uspokajające i nasenne czy narkotyki.
W praktyce trudno jest rozróżnić wypalenie zawodowe od depresji, ponieważ ich objawy są podobne, jeśli nie takie same. Jednak inne są przyczyny i skutki tych zaburzeń. Nie mniej jednak wypalenie zawodowe może prowadzić do depresji i w przypadku nieleczonego wypalenia zwykle tak jest. Depresja traktowana jest jak choroba i wymaga specjalistycznego leczenia. Wypalenie zawodowe również wymaga specjalistycznej terapii.
Przyczyny wypalenia zawodowego
Kiedyś uważano, że ryzyko wypalenia zawodowego jest większe na stanowiskach wiążących się z częstym występowaniem sytuacji stresujących, np. na stanowiskach kierowniczych. Obecnie psycholodzy są zdania, że wypalenie może rozwinąć się u pracowników na wszystkich stanowiskach. Wiąże się to z ogromnymi zmianami, które zaszły w stylu pracy. Praca zabiera coraz więcej czasu, stawia coraz więcej wymagań, rośnie presja wyników, terminów i stres, by im sprostać.
Nie ma jednej konkretnej przyczyny wystąpienia wypalenia zawodowego. Zawsze jest ono skutkiem współistnienia wielu czynników, związanych z rodzajem wykonywanej pracy, specyfiką otoczenia zawodowego oraz z osobowością pracownika i wyznawanymi przez niego wartościami.
- Czynniki związane z rodzajem wykonywanej pracy sprzyjające wystąpieniu wypalenia zawodowego:
- Twoja praca wiąże się z intensywnymi kontaktami z innymi ludźmi.
- Wykonujesz pracę niezgodną ze zdobytą wiedzą, umiejętnościami, kwalifikacjami i predyspozycjami.
- Wykonujesz zadania, do których nie masz przekonania, albo które są sprzeczne z Twoimi wartościami.
- Czynniki związane z otoczeniem zawodowym:
- Jesteś przeciążony pracą – pracujesz pod presją czasu, wykonujesz zadania o wysokim stopniu trudności.
- Nie masz poczucia bezpieczeństwa zatrudnienia – zagrożenie utratą pracy powoduje lęk i skłonność do podejmowania pracy ponad siły i możliwości.
- W pracy nie masz możliwości podejmowania autonomicznych decyzji.
- W Twoim miejscu pracy panuje nadmierna biurokracja, często utrudniająca Ci osiąganie wyznaczonych celów.
- W Twojej pracy panują złe relacje interpersonalne, oparte na przesadnej wewnętrznej rywalizacji czy mobbingu.
- Czynniki wewnętrzne, czyli związane z osobowością i wyznawanymi wartościami:
- Stawiasz sobie ambitne a niekiedy wręcz nieosiągalne cele zawodowe, dobrowolnie i chętnie przejmujesz nowe obowiązki i zadania.
- Praca stanowi dla Ciebie istotną wartość, z którą się identyfikujesz i pragniesz czerpać z niej poczucie sensu życia. Dlatego angażujesz się w nią całym sercem, spychając na dalszy plan swoje osobiste potrzeby.
- Postrzegasz siebie i swoją wartość przez pryzmat pracy. Kiedy masz problemy zawodowe, znacząco spada Twoja samoocena i obwiniasz się za niepowodzenia.
- Jesteś skłonny do nadmiernego emocjonalnego angażowania się w problemy pracowników czy klientów – nie potrafisz “odciąć” się od pracy i negujesz własne granice obciążenia.
- Masz skłonność do zbyt idealistycznej i mało racjonalnej oceny rzeczywistości, w tym swojej roli w pracy – doświadczając rozbieżności między swoimi oczekiwaniami i idealistycznymi założeniami a realiami zawodu. doznajesz bolesnego rozczarowania i utraty złudzeń.
- Masz skłonności do perfekcjonizmu i pracoholizmu, czym często kompensujesz niskie poczucie własnej wartości
Jak zapobiegać wypaleniu zawodowemu?
- Bardzo ważne jest, abyś wykonywał pracę zgodną ze zdobytą wiedzą, umiejętnościami, kwalifikacjami i predyspozycjami, Żyj w zgodzie ze sobą. Podążaj za tym, co jest Twoim prawdziwym potencjałem, zmieniając oczywiście to, co możesz zmienić.
- Lepiej ustalaj priorytety i granice. Skupiaj się na najważniejszych zadaniach i nie pozwól “wrzucać” sobie wszystkich innych. Bądź asertywny – czasami trzeba odmawiać.
- Wyznaczaj sobie realne cele – nie obiecuj przełożonym, że zrealizujesz to, co nieosiągalne.
- Zadbaj o rozwój zawodowy – znajdź sfery z Twojej lub innej branży, które Cię interesują i wyspecjalizuj się w nich. Jeśli chcesz całkowicie zmienić ścieżkę zawodową, zorientuj się, jakie masz alternatywy i w jaki sposób możesz się rozwijać w ich kierunku.
- Doceniaj siebie. czerp satysfakcję nawet z najmniejszych sukcesów i dokonań. Co jakiś czas przypomnij sobie, ile udało ci się osiągnąć i ile trudności pokonać.
- Daj sobie prawo do błędów i niepowodzeń. Wyciągaj z nich wnioski, ale zadręczaj się i nie rozpamiętuj negatywnych zdarzeń.
- Zadbaj o przywrócenie równowagi i higieny życiowej. Nie zapominaj o wypoczynku w trakcie dnia pracy oraz po jego zakończeniu. Ruch i aktywność fizyczna to także ważny element troski o dobry nastrój i regenerację sił.
- Staraj się oddzielać obowiązki zawodowe od czasu wolnego. Nie przynoś pracy do domu i nie rozwiązuj problemów zawodowych w czasie wolnym od pracy.
- Pamiętaj o wysypianiu się i zdrowej diecie.
- Rozwijaj swoje pasje i zainteresowania albo znajdź sobie nowe hobby. Zajęcia, które sprawiają Ci dużo satysfakcji będą dla Ciebie źródłem energii emocjonalnej oraz psychicznej.
- Rozwijaj swoją osobowość. Buduj adekwatną samoocenę i kształtuj umiejętność obiektywnej oceny rzeczywistości. Naucz się kontroli nad doświadczanymi stanami emocjonalnymi oraz strategii radzenia sobie ze stresem.
- Utrzymuj i pielęgnuj ważne relacje z innymi ludźmi oraz zapewnij sobie możliwości uzyskiwania pomocy.
A jeśli wypalenie zawodowe już Cię dopadło?
Na pewno jest to sytuacja, która wymaga pomocy specjalisty (lekarza, psychologa, profesjonalnego coacha). Pomogą oni zidentyfikować źródło Twoich problemów i zaplanować rozwiązania. Pełnoobjawowe wypalenie zawodowe na ogół nie mija samoistnie i wymaga zdecydowanej interwencji. Ważne będzie zapewnienie sobie czasu na leczenie. Weź zatem urlop lub, jeśli nie będzie takiej możliwości, idź na zwolnienie lekarskie – masz do tego prawo.
Przede wszystkim jednak, potraktuj wypalenie zawodowe jako lekcję. Bo wtedy może ono stać się przyczynkiem do rozwoju i przewartościowania życia.