Kiedy w Well.hr trwały prace nad kolejnym raportem „Bez stresu! Jak wspierać kondycję psychiczną pracowników” nikt jeszcze nie obawiał się pandemii Covid-19. W związku z zagrożeniem związanym z koronawirusem przedmiotem szczególnej troski pracodawców stało się zdrowie pracowników – fizyczne i mentalne. W Well.hr wiemy, że rozwiązania wspierające wellbeing pracowników są potrzebne nie tylko w sytuacji kryzysu, ale również stanowią kluczowe wsparcie na co dzień.
Nie tylko zdrowie fizyczne
Przez ostatnie lata pracodawcy zrobili bardzo dużo dla zdrowia i kondycji fizycznej pracowników – prywatną opiekę medyczną i kartę sportową oferuje już zdecydowana większość średnich i dużych firm w Polsce. Tymczasem 45% polskich pracowników oczekuje od pracodawców wsparcia w zakresie profilaktyki problemów zdrowia psychicznego – wynika z badań Grupy BUPA. Skala zainteresowania tego rodzaju wsparciem to efekt obciążeń poznawczych, z jakimi mamy do czynienia we współczesnym środowisku pracy, a także, z rosnącej w Polsce liczby osób z problemami o podłożu psychicznym. W ciągu ostatnich 10 lat wzrost liczby chorych na depresję szacuje się na ok. 30%.Z przeprowadzonego w 2012 r. na zlecenie NFZ badania epidemiologicznego zaburzeń psychiatrycznych polskiego społeczeństwa (EZOP Polska) wynikało, że co czwarty Polak (23,4%) będzie mieć w ciągu swojego życia problemy natury psychicznej, zaburzenia depresyjne, lękowe lub kłopoty z zażywaniem substancji psychoaktywnych. Oznaczało to ponad sześć milionów mieszkańców Polski w wieku produkcyjnym. Według – znacznie mniej optymistycznych – szacunków Instytutu Psychiatrii i Neurologii, już dziś prawie 8 mln osób (jedna czwarta społeczeństwa) cierpi w Polsce na różnego rodzaju problemy psychiczne.
Obecna sytuacja tworzy kolejne wyzwania: niepokój o zdrowie własne i bliskich oraz przyszłość finansową, konieczność godzenia pracy z obowiązkami związanymi z opieką nad bliskimi, zdobywanie nowych umiejętności związanych z pracą zdalną i nowymi technologiami, ograniczenie kontaktów z innymi, utrudnienie dostępu do aktywności fizycznej czy konieczność zmiany nawyków i stworzenia nowej rutyny. Tak wiele równoległych zmian to duże wyzwanie, a tolerancja na zmiany każdego z nas jest inna.
Wspieranie kondycji psychicznej pracowników jest w naszym kraju zjawiskiem rzadkim. Well.hr szacuje, że punktowe działania prowadzi nie więcej niż kilkanaście procent firm, a kompleksowe programy well-being uwzględniające aspekt zdrowia psychicznego – tylko kilka procent.
Wprowadzenie choć punktowych działań w sytuacji kryzysu to znakomity punk wyjścia do kompleksowego programu wsparcia pracowników w przyszłości – kiedy potrzeby związane ze wsparciem zdrowia psychicznego będą mniej oczywiste.
Wsparcie pracowników w kryzysie
Najbardziej kompleksową formą pomocy kryzysowej oferowaną pracownikom przez pracodawców jest tzw. Employee Assistance Program, który obejmuje zwykle wsparcie psychologiczne, prawne i finansowe w trudnej sytuacji. Dostęp do takiego programu oferuje pracownikom m.in. PwC. Alternatywnym rozwiązaniem, stosowanym przez wiele firm, jest objęcie pracowników pakietem prywatnej opieki medycznej obejmującym konsultacje z psychologiem, lekarzem-psychiatrą, seksuologiem czy psychoterapeutą. Wśród firm, które postawiły na takie rozwiązanie są m.in. GSK, SITECH i Roche. Z kolei firma PKN ORLEN otworzyła w Płocku własną Pracownię Psychologii Pracy, świadczącą pomoc psychologiczną pracownikom i ich rodzinom w trudnych sytuacjach życiowych.
Wsparcie zdrowia psychicznego pracowników może przybrać formę konsultacji on-line lub infolinii ze specjalistą. To ostatnie rozwiązanie z myślą o pracownikach uruchomił m.in. SAP Polska. Pracodawca może też informować pracowników o numerach infolinii prowadzonych przez różne instytucje. Konsultacje online i za pośrednictwem infolinii są szczególnie przydatne w obecnej sytuacji, gdy bezpośredni kontakt z psychologiem czy psychiatrą jest utrudniony lub niewskazany. Do dyspozycji pracowników i pracodawców są również specjalne aplikacje ułatwiające kontakt ze specjalistą i porady za pośrednictwem smartfona.
W sytuacji kryzysowej bardzo ważne jest również wsparcie szefa i zespołu. Często to właśnie osoby w najbliższym otoczeniu, w pracy, zauważają niepokojące sygnały. Wielu kryzysom można zapobiec, jeśli udzielimy pracownikowi potrzebnego wsparcia. Dostrzeżenie i rozpoznanie potencjalnego kryzysu nie jest łatwe. W dużej mierze zależy od uważności zespołu i menedżera. Mogą o nim świadczyć np. zachowania i reakcje, które nie są charakterystyczne dla pracownika. W sytuacji dużego obciążenia stresem (jak obecna) wiele firm zachęca pracowników do regularnych kontaktów (online), check-inów monitorujących samopoczucie i uważności na innych i ich potrzeby dotyczące wsparcia.
Potencjalne oznaki problemów ze zdrowiem psychicznym lub sytuacji kryzysu mentalnego:
| Fizyczne | Psychologiczne | Behawioralne |
| zmęczenieproblemy z trawieniem, niestrawność,bóle głowyzmiany apetytu i zmiany wagibóle stawów i plecówzmiany trybu snuwidoczne napięcie lub drżenie mięśni, rąkdrżenie głosubóle gardła czy klatki piersiowejpocenie siępoczucie zimna | lęk, niepewnośćniecierpliwośćłatwość płaczu, bycie ‘na skraju łez’wahania nastrojutrudności z podejmowaniem decyzjispadek motywacjiutrata poczucia humorurozproszenie, niepewnośćzwiększona wrażliwość, drażliwośćproblemy z odprężeniem sięproblemy z pamięciąnielogiczne, irracjonalne rozumowanieproblemy z przyswajaniem informacji | częstsze palenie lub spożywanie alkoholuwycofanierezygnacjapoirytowanie, złość, agresjazwiększona ekscytacja, euforiabrak zmęczenia, nadaktywnośćspóźnianie się, wcześniejsze wychodzenie z pracy lub przedłużanie przerwznacznie wydłużone godziny pracyintensywna i znacznie zwiększona aktywnośćpowtarzanie (uporczywe) zwrotów lub aktywnościzmniejszona lub falowa efektywność pracypopełnianie mało charakterystycznych błędówzwiększona absencja chorobowaproblemy w relacjach ze współpracownikami (niecharakterystyczne)nadwrażliwość, nieadekwatne do sytuacji sposoby reagowaniapodejmowanie ryzykazachowania aspołeczne sięganie po narkotyki |
Wellbeing mentalny – na co dzień
Reagowanie w sytuacji kryzysowej jest znacznie ułatwione, jeśli pracownicy i menedżerowie wcześniej zostali odpowiednio przygotowani na możliwe wyzwania. Budowanie świadomości i uważności na zagadnienia związane z wellbeingiem mentalnym to działania długotrwałe, przynoszące efekty w sytuacjach kryzysowych. Warto przygotować menedżerów do rozpoznawania oznak kryzysu psychologicznego w zespole oraz do rozmowy na ten temat z pracownikami. Warto także budować świadomość pracowników na temat tego, jak działa mózg w warunkach stresu i wyposażyć ich w umiejętność radzenia sobie w trudnych sytuacjach. Takie szkolenia mogą być realizowane w formie e-learningu lub samodzielnej nauki na bazie materiałów przygotowanych przez specjalistów. Ważne, żeby pracownicy posiadali niezbędne umiejętności rozmowy o trudnych sytuacjach lub emocjach, ale również potrafili przekierować i doradzić współpracownikom kontakt ze specjalistą.Np. firma Stepstone udostępniła w Intranecie odnośniki do specjalistycznych poradni, fundacji i telefonów zaufania.
Bardzo często praktykowanym rozwiązaniem poza granicami Polski, zwłaszcza w Wielkiej Brytanii, są wewnętrzne grupy „ratowników psychologicznych”, którzy przeszli odpowiednie szkolenie i pozostają do dyspozycji przeżywających trudne chwile kolegów – można do nich przyjść lub zadzwonić, by porozmawiać o swoich problemach, mając zapewnioną poufność. Certyfikowani „ratownicy psychologiczni” nie tylko wiedzą, jak pomóc zgłaszającym się do nich współpracownikom, ale przede wszystkim potrafią rozpoznać niepokojące oznaki kryzysu i dotrzeć do osoby w potrzebie.
Innym rozwiązaniem jest tworzenie w firmach grup wsparcia. Pracownicy zrzeszeni w takich grupach dzielą się ze sobą informacjami i wiedzą oraz wspierają się w trudnych życiowych i zawodowych sytuacjach. W wielu firmach w Polsce działają już podobne grupy zrzeszające np. młodych rodziców (np. w Shell Business Operations) lub pracowników niepełnosprawnych (np. w GSK).
Posiadanie grupy przeszkolonych pracowników – ekspertów to cenny zasób, zwłaszcza w sytuacji kryzysu obejmującego firmę.Bardzo ważne jest także budowanie u pracowników świadomości w zakresie profilaktyki zapobiegania zagrożeniom oraz promowanie zachowań, które pozwalają utrzymać dobrą kondycję psychiczną – podnoszą poziom odporności, uczą racjonalnie gospodarować swoją energią i radzić sobie z emocjami. Wśród takich praktyk mogą znaleźć się regularne szkolenia, dostęp do porad coacha lub psychologa. Pracownicy PwC mają dostęp do szkoleń mindfulness podnoszących ich efektywność osobistą i odporność psychiczną. Firma budowlana PORR szkoli pracowników zatrudnionych na projektach realizowanych z dala od domu z radzenia sobie z rozłąką. PKN ORLEN opracował dla pracowników produkcyjnych specjalny program dotyczący radzenia sobie z uciążliwościami pracy zmianowej. Możliwości jest dużo, ważne by formy wsparcia wynikały z potrzeb pracowników oraz ze specyfiki pracy i ryzyka psychologicznego, na jakie są narażeni.
Raport Well.hr powstał w oparciu o analizę najnowszych badań dotyczących programów wsparcia zdrowia psychicznego pracowników oraz dobrych praktyk pracodawców. Można w nim znaleźć wiele inspiracji z kraju i ze świata.
Partnerami raportu są firmy PwC, PKN ORLEN oraz LUX MED, a jego patronami merytorycznymi: Krajowe Centrum Promocji Zdrowia w Miejscu Pracy, Centralny Instytut Ochrony Pracy – Państwowy Instytut Badawczy, Polskie Stowarzyszenie HR Business Partner oraz Polski Instytut Mindfulness.
Raport „Bez stresu! Jak zadbać o kondycję psychiczną pracowników?” jest dostępny nieodpłatnie na stronie: https://well.hr/pl/article/53/bez-stresu-.html
Artykuł ukazał się w miesięczniku Personelu Plus.